Szkoła Podstawowa im. H. Sienkiewicza w Łysych

Historia szkoły

"Pomiędzy wszystkimi instytucjami społecznymi nie masz podobno żadnej,
która historycznie powstanie swoje tak całkowicie zawdzięcza Kościołowi,
jak szkoła, i szkoła zwłaszcza elementarna.”
A. Syska „Nasze szkolnictwo elementarne” Kwartalnik Teologiczny 2/1903

W pierwszym okresie kształtowania się szkolnictwa na Kurpiach (pocz. XIX w.) opiekę nad
szkołami sprawowali miejscowi proboszczowie. Dziekani podczas wizytacji parafii pytali o liczbę
dzieci, nauczycieli i program nauczania w miejscowych szkołach. Po upadku powstania
styczniowego rząd carski całkowicie odsunął duchowieństwo od szkół, a religii uczyły
w większości osoby świeckie. Aż do pierwszej wojny światowej w aktach kościelnych nie ma
wzmianek o szkołach w Puszczy Zielonej. Ubogie i małe, wręcz karłowate gospodarstwa,
nie mogły zapewnić dostatnich warunków życia dla ogółu ludności. Obszar Kurpiowszczyzny
był opóźniony, zarówno w rozwoju gospodarczym, jak i pod względem rozwoju oświaty.

Historia szkoły w Łysych rozpoczyna się w roku 1871. W tym czasie w budynku gminnym
była wydzielona jedna izba, w której mieściła się szkoła z rosyjskim językiem wykładowym.
Uczęszczało do niej zaledwie kilkoro uczniów. Przyczyny tego stanu były dwie – szkoła nie była
obowiązkowa, lecz płatna i wykładana w języku obcym. Pracował jeden nauczyciel. Znane jest
tylko jego nazwisko – Szelikowski. Część młodzieży uczyła się w okresie zimowym od tych ludzi,
którzy umieli czytać i pisać. Stan ten utrzymywał się przez wiele lat. Zmieniali się tylko nauczyciele.

Przychodzi rok 1914 – wybucha I wojna światowa. Pracę szkoły przerwano do 1916 r. Wówczas
na nowo zostaje otwarta szkoła w tym samym budynku i w takich samych warunkach, z tą
różnicą, że językiem wykładowym jest teraz niemiecki. Na zajęcia lekcyjne uczęszczało
zaledwie kilkoro uczniów. Większość rodziców nie wysyłała dzieci do szkoły.

W 1918 roku rozpoczyna pracę szkoła polska, początkowo jako dwuklasówka, a później
czteroklasówka z siedmioletnim okresem nauczania. Przybywa też nauczycieli, ponieważ
zwiększa się liczba mieszkańców Łysych. Wielu ludzi znajdowało tu zatrudnienie w miejscowym
tartaku. „Można powiedzieć, że wszechstronny wpływ na tutejsze życie wywierał wówczas 
Związek Leśników oraz Dyrekcja Lasów Państwowych” („Kronika Publicznej Szkoły Powszechnej
w Łysych”,s.1)

Uczniowie w roku szkolnym 1917/18
Powierzchnia gminy – 162 km2
Liczba ludności – 5 242
Gęstość zaludnienia – 32,3 osoby na km²
Liczba uczniów – 151
Szacunkowa liczba dzieci – 1048
Odsetek uczniów – 14,4%
(H. Maćkowiak „Działalność związkowa i oświatowa nauczycieli Kurpiowszczyzny w latach 1918
– 1939” Ostrołęka, 1985)

Uczniowie, którzy chcieli ukończyć pełną szkołę podstawową, mogli to zrobić aż w Myszyńcu.
Ponieważ wieś była miejscowością gminną, od 1921 roku wprowadzono następną klasę,
aż do pełnej szkoły siedmioklasowej. W tym czasie zwiększa się też liczba pedagogów. Zajęcia
lekcyjne odbywają się w budynkach prywatnych. W marcu 1922 roku 2/3 wsi Łyse (od tzw.
krzyżówek w stronę Myszyńca) trawi pożar, razem z budynkiem, w którym mieściły się
klasy szkolne. Rada Gminy zastanawia się, czy szkoły gminnej i siedziby władz gminnych
nie przenieść do Lipnik. Mieszkańcy Łysych w krótkim czasie zmobilizowali się, pragnąc
utrzymać szkołę. Przeniesiono ją na obecną ulicę Poległych, gdzie mieściła się w pięciu domach:
u pana Liska, dwóch panów Zalewskich, pana Puławskiego i pana Kura (dzisiejszy rejon
od numeru 10 do 30).

W 1927 roku Publiczna Szkoła Powszechna w Łysych jest już placówką z pełnym
siedmioletnim cyklem nauczania, jedyną na terenie gminy Łyse. Pracuje ośmioro nauczycieli
pod kierownictwem pana Nasiadko. Rok 1936 jest czasem przełomowym dla szkoły w Łysych.
Zawarto wtedy umowę z cieślą Grabowskim, który zobowiązał się zbudować szkołę drewnianą.
Miało się w niej znajdować się tyle pomieszczeń, aby odpowiadało to potrzebom środowiska.
„O miejsce, w którym budynek miał stanąć, toczył się zacięty bój między mieszkańcami wsi: 
między wschodnią częścią wsi a zachodnią.” („Kronika szkoły…” s.2) Na miejsce powstania
szkoły „wschodnia” grupa mieszkańców w ciągu jednej nocy zwozi z pobliskiego tartaku cały
materiał na budowę. Po dwóch latach powstaje szkoła „doskonale zaopatrzona w pomoce
– z liczbą około 300 dzieci i pięciorga nauczycieli zaliczono ją do szkół III stopnia.” (tamże, s.3)

W roku 1938/39 szkoła rozpoczyna pracę w nowym budynku. Kierownikiem zostaje pan
Marian Nocko. Historia ponownie w tragiczny sposób wkracza w życie małej kurpiowskiej wsi.
1 września 1939 r., po wybuchu II wojny światowej, szkoła w Łysych, zaledwie po roku
funkcjonowania, przerywa pracę na okres okupacji. Ginie też dokumentacja. W budynku
początkowo stacjonuje niemieckie wojsko, a po jego odejściu na wschód ma tu siedzibę
administracja niemiecka i szkoła dla dzieci Niemców i folksdojczów. Rok 1945 z datą
23 stycznia przynosi wyzwolenie. Społeczność stara się jak najszybciej otrząsnąć z wojennych
doświadczeń. Budynek szkolny jest zajęty, wypełniony sprzętem uciekającego okupanta.
Na terenie Łysych mieszka pani Natalia Surówko, która w dniu 5 lutego 1945 r.rozpoczyna 
pracę z 242 uczniami. „Jeszcze dymią zniszczone domy, słychać odgłosy niedawno przeszłej
nawałnicy, a ściany łysowskiej szkoły rozbrzmiewały gwarem dziecięcym.” (tamże, s.4)
Praca w tym okresie była szczególnie ciężka. Okupacja przyczyniła się do tego, że do szkoły
przyszli uczniowie w wieku 7 – 15 lat i starsi. Potrzeby były olbrzymie, szczególnie brakowało
podręczników, zeszytów i przyborów szkolnych. Jednak życie zaczęło się toczyć w miarę normalnym trybem.

Ze sprawozdania o stanie liczebnym szkoły z 5 lutego 1945 roku wynika, że zgłosiło się wtedy
ogółem 242 uczniów, z których do klasy I zapisano aż 198 osób, do kl. II – 26, a do kl. III
– tylko 18. Wyższych klas nie powołano. Do końca roku szkolnego większa część uczniów klasy
pierwszej została promowana do klasy drugiej, toteż na początku roku szkolnego 1945/46
w kl. I było ogółem 96 uczniów. Z ogólnej liczby 220 uczniów, którzy zgłosili się do szkoły
1 września 1945 r., tylko 23 uczyło się w klasach, na które wskazywał ich wiek. Prawie 90%
uczniów miało opóźnienie. O rok spóźnionych było 26 uczniów, o 2 lata – 46, o 3 lata – 42,
o 4 lata – 44 uczniów, o 5 lat i więcej – 39 osób. Nauczyciele stanęli przed gigantycznym
problemem, jakim było zwalczenie analfabetyzmu. Trzeba było wszystkim opóźnionym dać
szansę wyrównania braków w podstawowym wykształceniu. Otwierano także kursy
dla dorosłych.

Ważnym momentem było wznowienie po przerwie wojennej w 1947 roku pełnej szkoły 
podstawowej. Od roku 1947 miała ona 5 – osobową kadrę. Nauczyciele uczyli wówczas
wszystkich przedmiotów. Zajęcia odbywały się w 6 salach lekcyjnych, które często były
przepełnione – w jednej klasie uczyło się czasem 40 – 50 uczniów. Nauka kończyła się późnym
wieczorem, a wieś nie była zelektryfikowana. Powojenny wyż demograficzny także domagał się
swoich praw. Kierownik szkoły i nauczyciele starali się stworzyć jak najlepsze warunki do pracy.
Gromadzili sprzęt i pomoce naukowe. Budynek był niewystarczający do prawidłowego
funkcjonowania szkoły. ,,Pomoce naukowe były poupychane w kątach. Zajęcia praktyczno
– techniczne prowadzono w szopce, a wychowanie fizyczne na korytarzu.” („Kronika szkoły…”)
Na jednym z zebrań w październiku 1960 roku mieszkańcy wsi powołali Komitet Budowy 
Szkoły. Przewodniczącym został pan Klemens Sroka – mistrz kominiarski. Do komitetu budowy
weszli również nauczyciele: Władysław Karaszewski, Czesław Zajk, Józef Zawalich. Mieszkańcy
wsi opodatkowali się po 500 zł od rodziny i zobowiązali się dowieźć po 2 m³ żwiru na budowę.

„Trzeba przyznać, że zobowiązania te zostały w ciągu jednego roku wykonane i zaistniała 
realna szansa na powstanie nowego budynku szkolnego.” („Kronika szkoły…”). Po załatwieniu
wielu formalności wiosną 1965 roku rusza budowa. Grono pedagogiczne, rodzice i uczniowie
żywo interesują się sposobem wykonywania prac i często „psują krew majstrom i robotnikom, 
zwracając uwagę, aby pracę swą wykonywali dokładnie.” („Kronika szkoły”) 1 sierpnia
1967 roku nauczyciele i pracownicy obsługi ustawiają sprzęt i robią dekorację w nowym
budynku szkolnym. Inauguracja roku szkolnego 1 września 1967 „miała posmak manifestacji. 
Zeszło sięna nią moc mieszkańców Łysych i okolicznych wsi oraz władze oświatowe i partyjne
z powiatu.” („Kronika Szkoły…”)

Wkrótce okazuje się, że nowy budynek szkoły także nie zaspokaja oświatowych potrzeb
miejscowości. Zajęcia lekcyjne odbywają się, więc w starej i nowej szkole. Nauczyciele
i uczniowie w przerwach wędrują z jednej do drugiej. Taki stan rzeczy utrzymuje się
do 2 stycznia 1997 roku. Wybucha wtedypożar w starej szkole, liczącej prawie 60 lat.
6 sal lekcyjnych, w których ciągle odbywały się zajęcia, ulega kompletnej ruinie. Szkoła
nadaje się tylko do rozbiórki. Koniecznością staje się wynajęcie 3 sal lekcyjnych dla klas
drugich i trzecich w budynku Urzędu Gminy w Łysych. Pozostałe klasy uczyły się w 7 salach
lekcyjnych oraz świetlicy szkolnej tzw. nowej szkoły. Zajęcia rozpoczynały się o godz. 8.00,
a kończyły o 18.00. Były to czasy, kiedy do szkoły w Łysych dowożono uczniów z kilku
okolicznych miejscowości. Już w pierwszych godzinach po pożarze zrodził się pomysł powołania
zespołu,który zająłby się jak najszybszą rozbudową pozostałego budynku.

Na zebraniu rodziców, zorganizowanym 23 stycznia 1997 r., powołano Społeczny Komitet 
Rozbudowy Szkoły. W skład Zarządu SKRS weszli: Wiesław Kowalikowski – przewodniczący,
Wanda Chrostowska, Wincenty Siwik, a członkami SKRS zostali: dyrektor szkoły – Grzegorz
Fabiszewski, Władysław Kaczmarczyk, Andrzej Marchewka, Czesław Drężek, Jerzy Łachacz,
Jolanta Puławska. Jednym z ustaleń była decyzja o pozyskiwaniu funduszów na nową inwestycję.
Miała to być comiesięczna zbiórka 10 zł od każdej rodziny. Jej początek ustalono już na luty.
Komitet zdecydował też o zorganizowaniu kwesty i loterii fantowej podczas obchodów Niedzieli
Palmowej.

Oprócz zdobywania środków finansowych przez kwestowanie wśród mieszkańców, skierowaliśmy
pisma do władz oświatowych i administracyjnych: Ministra Edukacji Narodowej, Wojewody
Ostrołęckiego, Kuratora Oświaty w Ostrołęce, Związku Gmin Kurpiowskich, Zarządu Rady Gminy
w Łysych. Redagując pisma do instytucji, odwoływaliśmy się do uczuć, prosiliśmy i żądaliśmy.
Mijały tygodnie, miesiące, a rozbudowa szkoły nadal pozostawała tylko pomysłem. Codzienna
praca w pomieszczeniach, które adaptowano do potrzeb szkoły ze zwykłego mieszkania,
stawała się męczarnią. Ciasnota, wędrówki od budynku do budynku, bo tu lekcje, a tu stołówka,
nie ma gdzie się podziać na zajęciach wychowania fizycznego, nauka do późnego popołudnia
– wszystko to stawało się coraz trudniejsze do zniesienia. Zdenerwowani i zmęczeni byli
i uczniowie, i nauczyciele. Sytuacja zmienia się, gdy Wójtem Gminy Łyse zostaje Wiesław
Kowalikowski. Ścisła współpraca między wójtem a dyrektorem szkoły pozwala działać dalej.
Ze składek zebranych przez SKRS zakupiono wkrótce plany rozbudowy.

Wiosną 2000 r  .rusza budowa. Każdy etap prac jest bacznie obserwowany przez pracowników
szkoły, a dyrektor bywa tam kilka razy dziennie. Rodziców i uczniów także intryguje,
co dzieje się na budowie. Wydarzeniem epokowym był odbiór techniczny budynku przez komisję
nadzoru budowlanego 4 października 2002 r. Kilkuletnie starania dobiegły końca. Podczas
uroczystego otwarcia nowego gimnazjum dyrektor wspomina, że jest nam bardzo potrzebna
sala gimnastyczna z prawdziwego zdarzenia. Niedługo czekaliśmy na realizację marzeń,
bo już 14 maja 2004 r., byliśmy świadkami wmurowania kamienia węgielnego pod budowę
wielkiej hali sportowo – widowiskowej.

21 października 2006 r. mszą świętą, celebrowaną przez ks. bp. Tadeusza Bronakowskiego
rozpoczęliśmyuroczystość otwarcia nowej, pięknej hali sportowo – widowiskowej. Można
w niej rozgrywać mecze piłkarskie, urządzać widowiska, egzaminy i realizować inne
potrzeby środowiska, wymagające dużego pomieszczenia.

Obecnie szkoła dysponuje 19 salami lekcyjnymi, pracownią komputerową, gabinetem
pedagoga, pielęgniarskim, dużą salą biblioteki z kącikiem komputerowo – czytelniczym,
świetlicą – stołówką z zapleczem kuchennym, pomieszczeniami dla kadry, obszernymi
korytarzami, dwiema szatniami i licznymi łazienkami, a także wielką halą sportowo
– widowiskową. Wszędzie ciepło, czysto, przestronnie. W tych warunkach dobrze się pracuje
i uczniom i nauczycielom.

Uchwałą Rady Gminy Łyse dnia 24 kwietnia 2015 r. Zespół Szkół Publicznych im. Henryka
Sienkiewicza został podzielony na dwie odrębne jednostki – Szkołę Podstawową im. Henryka
Sienkiewicza oraz Publiczne Gimnazjum. Z dniem 1 września 2015 r. Dyrektorem Szkoły
Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza zostaje pan Jan Drężek.